a. Tên nhiệm vụ: Dạy mở rộng vốn từ trong phân môn luyện từ và câu ở tiểu học (Một số trường tiểu học ở Thủ Dầu Một)
b. Đơn vị chủ trì: Khoa Ngữ Văn - Trường Đại học Thủ Dầu Một
c. Chủ nhiệm nhiệm vụ: ThS Đặng Phan Quỳnh Dao
d. Mục tiêu nghiên cứu:
- Nghiên cứu cơ sở lý luận kiểu bài mở rộng vốn từ. Trên cơ sở đó đề xuất quy trình dạy các kiểu bài mở rộng vốn từ theo chủ đề, theo quan hệ ngữ nghĩa và theo quan hệ cấu tạo trong chương trình tiểu học.
- Đề tài mong muốn góp một phần nhỏ vào việc phát triển môn Phương pháp dạy học Tiếng Việt ở tiểu học và nâng cao kết quả dạy học mở rộng vốn từ cho giáo viên tiểu học.
đ. Kết quả nghiên cứu (tóm tắt)
“Từ” là cơ sở hay vật liệu cơ bản để xây dựng ngôn ngữ, mỗi con người có được một ngôn ngữ nào đó chính là ở họ tập hợp được một vốn từ vựng của ngôn ngữ đó. Và tùy theo các chức năng mà từ chuyên đảm nhiệm, trong ý nghĩa của từ có những thành phần ý nghĩa cơ bản sau: Ý nghĩa biểu vật tương ứng với chức năng biểu vật; ý nghĩa biểu niệm tương ứng với chức năng biểu niệm; ý nghĩa biểu thái ứng với chức năng biểu thái.
Trong chương trình giáo dục tiểu học “Luyện từ và câu” là một trong những phân môn chiếm vị trí quan trọng, giúp học sinh nắm vững Tiếng Việt văn hóa, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao trong học tập, giao tiếp, nhà trường và ngoài xã hội. Theo đó, nhiệm vụ phong phú hóa vốn từ, phát triển, mở rộng vốn từ cho học sinh là vấn đề luôn được coi là trọng tâm. Bởi vì, từ ngữ được cung cấp trong phân môn “Luyện từ và câu” nói riêng và môn tiếng Việt nói chung chủ yếu giúp các em hiểu nội dung các phát ngôn nghe - đọc và sử dụng trong thực tiễn nói - viết. Đó chính là mục tiêu quan trọng cần đạt được của mô Luyện từ và câu tại trường tiểu học.
Việc cung cấp và phát triển vốn từ cho học sinh là việc làm rất quan trọng vì nếu không có vốn từ đầy đủ thì không thể tiến hành giao tiếp một cách hiệu quả được. Đối với học sinh, việc phát triển vốn từ sẽ giúp các em nắm vững tiếng mẹ đẻ, tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh phát triển một cách toàn diện. Chính vì thế, vai trò mở rộng vốn từ cho học sinh là việc làm rất quan trọng, tuy nhiên bên cạnh một số mặt thành công còn có vài hạn chế; kết quả, hiệu quả dạy học vẫn còn nhiều bất cập do giáo viên còn lúng túng trong việc tổ chức một tiết mở rộng vốn từ sao cho đúng yêu cầu, đặc trưng của phân môn và đạt hiệu quả dạy - học cao; cách thức và phương pháp hướng dẫn học sinh mở rộng và phát triển vốn từ còn gặp nhiều khó khăn. Vốn từ của giáo viên chưa phong phú, vốn từ của học sinh còn hạn hẹp, nhiều từ chưa trở thành vốn từ tích cực trong hoạt động tư duy và giao tiếp.
Về phía học sinh, thông qua các bài học Luyện từ và câu, các em được trang bị một vốn từ ngày càng phong phú hơn nhưng hiện tượng học sinh chưa hiểu đầy đủ về từ, đồng thời sai, không phù hợp với ngữ cảnh, còn nhiều từ của các em chưa trở thành vốn từ tích cực trong hoạt động tư duy và giao tiếp. Xuất phát từ thực tế, tác giả đã cùng các cộng sự đề xuất thực hiện đề tài “Dạy mở rộng vốn từ trong phân môn Luyện từ và câu ở tiểu học” để nghiên cứu về quy trình dạy các kiểu bài mở rộng vốn từ cho học sinh tiểu học.
Mục tiêu nghiên cứu: Nghiên cứu cơ sở lý luận kiểu bài mở rộng vốn từ. Trên cơ sở đó đề xuất quy trình dạy các kiểu bài mở rộng vốn từ theo chủ đề, theo quan hệ ngữ nghĩa và theo quan hệ cấu tạo trong chương trình tiểu học. Đề tài mong muốn góp một phần nhỏ vào việc phát triển môn Phương pháp dạy học Tiếng Việt ở tiểu học và nâng cao kết quả dạy học mở rộng vốn từ cho giáo viên tiểu học.
Để đạt được mục tiêu đề ra, tác giả đã tiến hành khảo sát thực trạng dạy và học của giáo viên và học sinh khi tiến hành dạy - học kiểu bài mở rộng vốn từ cho học sinh tiểu học; phương pháp phân tích những cơ sở lý luận và thực tiễn của kiểu bài mở rộng vốn từ cho học sinh tiểu học; phương pháp thống kê, xử lý số liệu sau khi điều tra, khảo sát để rút ra những kết luận về kết quả dạy và học mở rộng vốn từ của giáo viên và học sinh. Sau đó, tiến hành thực nghiệm nhằm xem xét, xác nhận tính đúng đắn, hợp lý và khả thi của hình thức tổ chức dạy bài mở rộng vốn từ mà đề tài đề ra.
Đề tài tập trung nghiên cứu 03 nội dung chính. Cụ thể như sau:
- Nội dung 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về dạy mở rộng vốn từ: Đó là những vấn đề về từ, vốn từ cá nhân, vốn từ học sinh tiểu học, con đường mở rộng vốn từ và cuối cùng là vấn đề về nghĩa và các thành phần nghĩa của từ.
- Nội dung 2: Quy trình dạy các kiểu bài mở rộng vốn từ cho học sinh tiểu học: Hệ thống lại các kiểu bài tập mở rộng vốn từ theo chủ đề, mở rộng vốn từ theo quan hệ ngữ nghĩa, mở rộng vốn từ theo quan hệ cấu tạo và nêu ra cách tổ chức dạy các kiểu bài mở rộng vốn từ trong phân môn Luyện từ và câu, nhằm giúp giáo viên và học sinh có phương hướng trong việc dạy - học.
- Nội dung 3: Thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá khả năng thực thi biện pháp dạy kiểu bài mở rộng vốn từ theo chủ đề, theo quan hệ ngữ nghĩa và theo cấu tạo.
Theo đó, kết quả nghiên cứu của đề tài có thể ứng dụng làm tài liệu tham khảo cho sinh viên khoa sư phạm tiểu học ở các trường Cao đẳng, Đại học Sư phạm và giáo viên dạy Tiếng Việt ở các trường tiểu học.
e. Thời gian nghiên cứu: 18 tháng
- Thời gian bắt đầu: 12/2016
- Thời gian kết thúc: 07/2018
f. Kinh phí thực hiện: 39.947.000 đồng
(Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu của đề tài tại Trung tâm Thông tin và Thống kê khoa học và công nghệ).