Kết quả hoạt động quản lý nhà nước về công nghệ và phát triển thị trường khoa học công nghệ trên địa bàn tỉnh Bình Dương
Quản lý nhà nước về mặt công nghệ
Với mục tiêu thay đổi mô hình tăng trưởng kinh tế theo chiều sâu, vai trò của công nghệ và công tác quản lý nhà nước về công nghệ ngày càng trở nên quan trọng. Nhà nước một mặt cần nắm bắt được nhu cầu, trình độ công nghệ sản xuất để có giải pháp quản lý hiệu quả, qua đó khuyến khích, thúc đẩy được doanh nghiệp nâng cao năng lực công nghệ, mặc khác lại cần tăng cường kiểm soát về mặt công nghệ để hạn chế những rủi ro do công nghệ lạc hậu mang lại. Những nội dung này đã được thể hiện tại Luật chuyển giao công nghệ sửa đổi 2017 ở khía cạnh tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước trong công tác thẩm định công nghệ dự án đầu tư, ngăn chặn, hạn chế nhập khẩu công nghệ lạc hậu vào Việt Nam cũng như ngăn ngừa hiện tượng chuyển giá trong hoạt động chuyển giao công nghệ thông qua các quy định về thẩm định công nghệ dự án đầu tư và quản lý chuyển giao công nghệ.
Trên địa bàn tỉnh Bình Dương, trong thời gian qua, công tác quản lý nhà nước về mặt công nghệ đã đạt được một số kết quả như sau:
Nắm bắt trình độ công nghệ sản xuất trên địa bàn tỉnh
Trong năm 2018, Sở Khoa học và Công nghệ đã phối hợp với Viện Đánh giá khoa học và Định giá công nghệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) thực hiện Đề án “Điều tra, đánh giá tình độ công nghệ sản xuất của 03 nhóm ngành công nghiệp (chế biến gỗ, chế biến thực phẩm và cơ khí) trên địa bàn tỉnh Bình Dương” với mục tiêu nắm bắt được trình độ công nghệ sản xuất của doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh hướng đến tham mưu xây dựng chính sách thúc đẩy, hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư vào hoạt động khoa học và công nghệ, đổi mới công nghệ.
Kết quả Đề án đánh giá trình độ công nghệ sản xuất của Bình Dương so sánh với chuẩn phân loại trình độ công nghệ theo Thông tư số 04/2014/TT-BKHCN, đạt 0.48 với xếp hạng trung bình (cụ thể: Trình độ công nghệ sản xuất của ngành chế biến thực phẩm đạt mức trung bình tiên tiến; ngành chế biến gỗ và ngành gia công cơ khí đạt mức trung bình).
Những điểm mạnh của các thành phần công nghệ:
- Đa số máy móc, thiết bị của doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh đều có nguồn gốc, xuất xứ từ các nước có trình độ công nghệ cao; thiết bị công nghệ có tính đồng bộ, thông số kỹ thuật phù hợp với công suất và các thông số kỹ thuật chung của dây chuyền sản xuất của doanh nghiệp.
- Chức danh quản lý, nghiên cứu có trình độ đại học, cao đẳng trở lên với tỷ lệ cao.
- Các doanh nghiệp quan tâm đầu tư trang bị cơ sở vật chất để kịp thời xử lý, trao đổi thông tin một cách đầy đủ và hiện đại.
- Các hệ thống tiêu chuẩn về quản lý, sản xuất, hoạt động bảo vệ môi trường được doanh nghiệp sản xuất rất chú trọng quan tâm đến.
Những điểm yếu của các thành phần công nghệ
- Trình độ công nghệ (thành phần T): Việc sử dụng các loại máy móc thiết bị tiên tiến từ các nước phát triển hoặc các nước mới phát triển tại các doanh nghiệp và chỉ đạt mức trung bình. Tốc độ, tỷ lệ đầu tư đổi mới công nghệ của doanh nghiệp chậm, rất ít so với tổng doanh thu. Nhiều doanh nghiệp e ngại đổi mới công nghệ.
- Năng lực mềm của doanh nghiệp thể hiện qua thành phần H (con người); I (thông tin) và O (tổ chức): Gần 60% nhân lực liên quan đến công nghệ có trình độ văn hóa từ cao đẳng trở xuống. Doanh nghiệp khi sử dụng công nghệ dừng ở mức độ thấu hiểu cách vận hành máy móc, công cụ, công nghệ hiện có một cách cơ bản nhưng chưa phát huy năng lực sáng tạo, cải tiến công nghệ phù hợp yêu cầu sản xuất của doanh nghiệp.
- Các doanh nghiệp vẫn đang tự dùng sức mình để nghiên cứu đổi mới công nghệ, thiếu chiến lược công nghệ phù hợp. Khả năng huy động vốn cho nghiên cứu, đầu tư vào công nghệ là khó khăn.
- Doanh nghiệp trong nước do vốn ít, công nghệ chưa cao nên sản phẩm có tính cạnh tranh không cao, chưa thâm nhập được thị trường quốc tế. Các doanh nghiệp vừa và nhỏ chưa tiếp cận được nhiều cơ chế chính sách hỗ trợ của Nhà nước trong việc đổi mới công nghệ phù hợp với thị trường.
Tăng cường quản lý về mặt công nghệ đối với những dự án đầu tư mới trên địa bàn tỉnh
Luật Chuyển giao công nghệ năm 2017 có hiệu lực thi hành vào ngày 01/7/2018 quy định về việc thẩm định công nghệ dự án đầu tư nhằm ngăn chặn, loại bỏ công nghệ, thiết bị lạc hậu; công nghệ có tác động xấu đến môi trường. Trong đó quy định cụ thể loại dự án phải thẩm định, lấy ý kiến về công nghệ; quy trình, thủ tục thẩm định, lấy ý kiến đối với từng loại dự án, quy định về việc kiểm tra, giám sát công nghệ trong các dự án đầu tư, chuyển giao công nghệ, trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền trong kiểm tra, giám sát việc ứng dụng và chuyển giao công nghệ trong dự án đầu tư. Cụ thể, đối với dự án đầu tư theo quy định của Luật Đầu tư 2014, phải được cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền thẩm định hoặc có ý kiến về công nghệ trong trường hợp: Dự án đầu tư sử dụng công nghệ hạn chế chuyển giao; Dự án đầu tư có nguy cơ tác động xấu đến môi trường theo quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường có sử dụng công nghệ.
Như vậy, để vừa khuyến khích chuyển giao công nghệ tiên tiến vừa kiểm soát được luồng công nghệ lạc hậu việc tiếp cận thì việc nắm bắt thông tin về công nghệ ở các dự án đầu tư trong giai đoạn sớm để nhận diện, sàng lọc, chọn lọc đối tượng đầu tư phù hợp nhưng vẫn đảm bảo tạo điều kiện thông thoáng cho doanh nghiệp trong quá trình đầu tư là cần thiết.
Trong thời gian qua, nhằm góp phần tăng cường nắm bắt thông tin về mặt công nghệ dự án đầu tư trên địa bàn tỉnh, nâng cao vai trò quản lý nhà nước về mặt công nghệ và hạn chế chuyển giao công nghệ lạc hậu, Ủy ban nhân dân tỉnh đã giao Sở Khoa học và Công nghệ chủ trì phối hợp với các Sở ngành nghiên cứu triển khai có hiệu quả Luật chuyển giao công nghệ 2017. Đến nay, các dự án đầu tư trên địa bàn tỉnh đã được các cơ quan chức năng phối hợp trong công tác thẩm định nhằm vừa tăng cường quản lý vừa tạo điều kiện cho doanh nghiệp trong quá trình xúc tiến đầu tư. Cụ thể như sau:
- Đối với các dự án đầu tư trong khu công nghiệp, khu kinh tế, khu chế xuất phù hợp quy hoạch đã được phê duyệt: Ban Quản lý các khu công nghiệp phối hợp Sở Khoa học và Công nghệ trong quá trình thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trường của dự án đầu tư.
- Đối với dự án đầu tư thuộc diện quyết định chủ trương đầu tư, Sở Kế hoạch và Đầu tư phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ để lấy ý kiến về công nghệ dự án đầu tư trước khi trình Ủy ban nhân dân tỉnh quyết định chủ trương đầu tư.
Thông qua việc phối hợp trong thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trường và ý kiến về công nghệ sản xuất các dự án đầu tư trên, Sở Khoa học và Công nghệ đã nắm bắt và hỗ trợ các cơ quan chuyên ngành đề nghị chủ đầu tư dự án làm rõ các thông tin liên quan đến nội dung giải trình về công nghệ cũng như các thông tin liên quan đến máy móc, thiết bị còn thiếu sót hoặc chưa được đề cập rõ khi soạn thảo và nộp hồ sơ đồng thời tuyên truyền, khuyến khích doanh nghiệp tuân thủ pháp luật về chuyển giao công nghệ trong quá trình thực hiện dự án.
Đến thời điểm hiện tại, trên địa bàn tỉnh chưa có dự án đầu tư thuộc diện cần thẩm định về mặt công nghệ theo quy định của pháp luật về đầu tư và chuyển giao công nghệ.
Phát triển thị trường khoa học và công nghệ
Thị trường khoa học và công nghệ (KHCN) là nơi diễn ra các giao dịch mua - bán các sản phẩm (bản quyền, bí quyết, sáng kiến) và các dịch vụ liên quan đến hoạt động khoa học và công nghệ. Thị trường KHCN trên địa bàn tỉnh trong thời gian qua đã có một số chuyển biến tích cực song việc phát triển vẫn chưa thực sự rõ nét.
Theo số liệu thống kê của Sở Khoa học và Công nghệ, đến tháng 12/2019, trên địa bàn tỉnh có tổng cộng 20 tổ chức KHCN còn duy trì hoạt động. Tuy nhiên, chưa có tổ chức đăng ký hoạt động trong lĩnh vực hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo (ươm tạo công nghệ; ươm tạo doanh nghiệp; hỗ trợ nghiên cứu và phát triển, thương mại hóa công nghệ,…). Vì vậy, nhằm thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp sáng tạo, tạo cơ sở cho việc góp phần phát triển thị trường khoa học công nghệ trên địa bàn tỉnh, trong năm 2019 tỉnh Bình Dương đã tích cực triển khai các nội dung trong Quyết định số 2513/QĐ-UBND ngày 20/9/2017 của Ủy ban nhân dân tỉnh Phê duyệt kế hoạch thực hiện Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025” trên địa bàn tỉnh Bình Dương giai đoạn 2017 - 2020: Đầu tư cơ sở vật chất phát triển tiềm lực khoa học và công nghệ thông qua việc hình thành Trung tâm Sáng kiến cộng đồng và hỗ trợ khởi nghiệp tỉnh; đầu tư các phòng thí nghiệm thực nghiệm trong lĩnh vực cơ điện và công nghệ sinh học.
Ngoài ra, Ủy ban nhân dân tỉnh cũng quan tâm trong việc hỗ trợ phát triển các tổ chức trung gian của thị trường công nghệ theo tinh thần của Luật chuyển giao công nghệ 2017 và Nghị định số 76/2018/NĐ-CP quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ. Ủy ban nhân dân tỉnh đã ban hành 07 thủ tục hành chính theo phân cấp, điều chỉnh các thủ tục hành chính khác trong việc tiếp nhận và hỗ trợ tổ chức, cá nhân trong hoạt động khoa học và công nghệ.
Trong năm 2019, Hội đồng nhân dân tỉnh thông qua 03 Nghị quyết quan trọng góp phần tạo nền tảng phát triển thị trường khoa học và công nghệ tỉnh trong thời gian tới:
(1) Nghị quyết giao Quỹ Đầu tư Phát triển tỉnh Bình Dương thực hiện đầu tư vào doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo trên địa bàn tỉnh Bình Dương (Nghị quyết số 22/NQ-HĐND ngày 31/7/2019 của HĐND tỉnh)
(2) Nghị quyết ban hành Chính sách hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo trên địa bàn tỉnh Bình Dương đến năm 2025
(3) Nghị quyết phê duyệt chủ trương thực hiện Đề án “Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo trên địa bàn tỉnh Bình Dương đến năm 2025.
Cùng với những chính sách được ban hành qua các nghị quyết của Hội đồng nhân dân tỉnh, tỉnh Bình Dương cũng đã chú trọng đầu tư phát triển tiềm lực khoa học và công nghệ thông qua 03 Đề án khác, gồm:
- Đề án thành lập Trung tâm sáng kiến cộng đồng và hỗ trợ khởi nghiệp tỉnh Bình Dương (gọi tắt là Trung tâm). Trung tâm đã được khánh thành vào ngày 24/11/2019 và dự kiến sẽ chính thức đi vào hoạt động từ tháng 01/2020. Trung tâm sáng kiến cộng đồng và hỗ trợ khởi nghiệp tỉnh Bình Dương được Ủy ban nhân dân tỉnh giao cho Sở Khoa học và Công nghệ quản lý và vận hành. Trung tâm có chức năng cung cấp không gian, tiện ích, các chương trình đào tạo và hoạt động hỗ trợ khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực khoa học công nghệ; phát triển sáng kiến cộng đồng và các thử nghiệm thực tế gắn liền với phát triển thành phố thông minh.
- Đề án Thành lập Fablab cơ điện (tại Trường Cao đẳng Việt Nam - Singapore) và Đề án Thành lập Fablab Công nghệ sinh học ứng dụng (tại Trường Đại học Thủ Dầu Một). Các fablab được đề xuất thực hiện nhằm tạo môi trường, không gian làm việc cho các cá nhân và cộng đồng; cung cấp và chia sẻ công cụ sản xuất, thúc đẩy khả năng sáng tạo; xây dựng một cộng đồng sáng tạo. Ngoài ra, các fablab còn được dự kiến sẽ phát triển và kết nối trong hệ thống thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong và ngoài tỉnh, là nơi mang đến những trải nghiệm thực tế về khoa học và kỹ thuật, giáo dục STEM cho học sinh đến từ các trường phổ thông.
Những hạn chế, khó khăn trong công tác quản lý công nghệ và phát triển thị trường khoa học và công nghệ
Tỉnh Bình Dương hiện có khoảng 42.269.000 doanh nghiệp đăng ký hoạt động, trong đó số doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài là 3.753 dự án. Tuy nhiên, trình độ công nghệ sản xuất của tỉnh so sánh với chuẩn phân loại trình độ công nghệ theo Thông tư số 04/2014/TT-BKHCN chỉ đạt mức xếp hạng trung bình (Kết quả Đề án đánh giá trình độ công nghệ các ngành công nghiệp trên địa bàn tỉnh Bình Dương năm 2018); thị trường khoa học và công nghệ chưa có sự phát triển rõ nét. Những nguyên nhân có thể kể đến như sau:
- Các doanh nghiệp chưa chú trọng đến pháp luật về chuyển giao công nghệ và những khuyến khích của nhà nước Việt Nam đối với việc chuyển giao, ứng dụng công nghệ hiện đại, tiên tiến trong sản xuất do việc thu hút đầu tư vẫn còn dàn trải, các dự án đầu tư đa số vẫn còn ở mức độ gia công, lắp ráp thành phẩm theo quy trình công nghệ sản xuất đơn giản.
- Công tác truyền thông về chính sách ưu đãi của nhà nước trong hoạt động khoa học và công nghệ chưa phát huy được hiệu quả đến đối tượng phục vụ (các đơn vị tư vấn lập dự án đầu tư chủ yếu giới thiệu về những ưu đãi liên quan thuế và thuê đất mà chưa quan tâm giới thiệu đến chính sách liên quan chuyển giao công nghệ; các doanh nghiệp có hoạt động khoa học công nghệ chưa quan tâm đến chính sách ưu đãi liên quan).
- Doanh nghiệp chưa quan tâm đúng mức đến việc đầu tư cho nghiên cứu – phát triển (R&D), tâm lý còn ngại các thủ tục để được hưởng ưu đãi trong việc trích lập quỹ KHCN doanh nghiệp.
- Phạm vi quản lý của ngành khoa học và công nghệ là khá rộng lớn, đòi hỏi sự am hiểu về lý thuyết và thực tế, tuy nhiên cán bộ làm công tác chuyên môn tại địa phương chưa có điều kiện được cập nhật kiến thức chuyên sâu và trải nghiệm thực tiễn liên quan đến công nghệ/quản lý công nghệ.
Giải pháp nâng cao hoạt động quản lý công nghệ và phát triển thị trường khoa học và công nghệ
Hoạt động quản lý công nghệ
- Tăng cường các biện pháp tiếp cận, nắm bắt thông tin về công nghệ ở các dự án đầu tư trong giai đoạn sớm;
- Tăng cường thông tin tuyên truyền, giới thiệu về những quy định pháp luật cũng như chính sách ưu đãi của nhà nước đối với hoạt động khoa học và công nghệ của doanh nghiệp;
- Tiếp tục bồi dưỡng nâng cao năng lực cán bộ quản lý khoa học và công nghệ địa phương trong việc tiếp cận và tổ chức triển khai thực hiện nhiệm vụ.
Phát triển thị trường khoa học và công nghệ
- Thực hiện triển khai có hiệu quả các chính sách đã được Hội đồng nhân dân thông qua và Đề án được Ủy ban nhân dân tỉnh phê duyệt;
- Tăng cường vai trò kết nối của Trung tâm Sáng kiến và Cộng đồng trong việc phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp trên địa bàn tỉnh; tạo cầu nối phát triển thị trường khoa học và công nghệ.;
- Tăng cường hợp tác quốc tế; tạo điều kiện và hỗ trợ hình thành và phát triển tổ chức khoa học và công nghệ, tổ chức trung gian thị trường khoa học và công nghệ trên địa bàn tỉnh./.
Thùy Trang - Phòng Quản lý Công nghệ và Thị trường công nghệ, Sở Khoa học và Công nghệ