Trung tâm Thông tin và Thống kê KH&CN: Từng bước xây dựng cơ sở dữ liệu về khoa học và công nghệ trên địa bàn tỉnh Bình Dương
Ths. Trần Trọng Tuyên - Giám đốc Trung tâm Thông tin và Thống kê KH&CN
Trong những năm qua, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều văn bản quan trọng, tiếp tục khẳng định vai trò nền tảng của khoa học và công nghệ (KH&CN) đối với sự phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng - an ninh, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Để cụ thể hoá các chủ trương về phát triển KH&CN trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ (bổ sung, phát triển năm 2011) và trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2011-2020, Hội nghị lần thứ 6 của Ban chấp hành Trung ương khóa XI của Đảng đã thông qua Nghị quyết mới về “Phát triển KH&CN phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”.
Để bảo đảm sự phù hợp và cập nhật Luật KH&CN năm 2000 được sửa đổi, bổ sung, Luật KH&CN năm 2013 ra đời, kế thừa các quy định pháp luật đã được thực tiễn kiểm nghiệm và còn phù hợp với yêu cầu phát triển KH&CN hiện nay và những năm tới; tạo nền tảng pháp lý giải quyết triệt để những bất cập, vướng mắc đang cản trở sự phát triển của KH&CN trong thời gian qua, triển khai thực hiện ba nhiệm vụ then chốt mang tính đột phá trong hoạt động KH&CN là: tiếp tục đổi mới cơ bản, toàn diện và đồng bộ tổ chức, cơ chế quản lý và cơ chế hoạt động KH&CN; tăng cường đầu tư của toàn xã hội cho KH&CN, trước hết là đầu tư vào hạ tầng KH&CN; xây dựng chính sách sử dụng, trọng dụng cán bộ KH&CN.
Trong xây dựng hạ tầng kỹ thuật phục vụ phát triển KH&CN, Luật KH&CN năm 2013 quy định Bộ KH&CN căn cứ vào mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, chiến lược phát triển KH&CN quốc gia để đầu tư xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về KH&CN. Căn cứ vào đó, Sở KH&CN các tỉnh thành sẽ là đầu mối xây dựng và duy trì CSDL quốc gia về KH&CN. Đây là một trong những nhiệm vụ xây dựng nền tảng để chuyển đổi số trong lĩnh vực KH&CN thay cho cách tiếp cận hướng tới các ứng dụng như hiện nay.
Bên cạnh đó, nội dung của Nghị quyết số 52 của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc các mạng công nghiệp lần thứ tư cũng đã “xác định nội dung cốt lõi của chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư của nước ta là thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trên tất cả các ngành, lĩnh vực và thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia, trọng tâm là phát triển kinh tế số, xây dựng đô thị thông minh, chính quyền điện tử, tiến tới chính quyền số”.
Trong lĩnh vực KH&CN, Bình Dương là một trong những tỉnh thành đi đầu trong công tác đầu tư, xây dựng hạ tầng kỹ thuật phục vụ phát triển KH&CN, trong đó lĩnh vực thông tin và thống kê KH&CN được tỉnh quan tâm, chỉ đạo triển khai các nhiệm vụ có tính chiến lược, thay đổi nhận thức của người dân về nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, đổi mới sáng tạo trong mọi lĩnh vực đời sống, hướng đến nền kinh tế số, kinh tế bền vững, đáp ứng mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh nhà.
Bước đầu hình thành cơ sở dữ liệu
Năm 2015, Trung tâm tham mưu cho Sở KH&CN trình UBND tỉnh ban hành Quyết định số 54/2015/QD-UBND về thu thập, đăng ký, lưu giữ và công bố thông tin nhiệm vụ KH&CN trên địa bàn tỉnh Bình Dương (Quyết định số 54) được cụ thể hóa từ Thông tư số 14 của Bộ Khoa học và Công nghệ ban hành ngày 11/6/2014 quy định về việc thu thập, đăng ký, lưu giữ và công bố thông tin về nhiệm vụ KH&CN.
Trong Quyết định số 54, ngoài nội dung liên quan đến thực hiện đăng ký, lưu giữ nhiệm vụ KH&CN được chuyển giao từ Sở KH&CN triển khai trước đó, còn có nội dung “Đăng ký, lưu giữ luận văn - luận án sau đại học sử dụng ngân sách nhà nước” được quy kèm theo, nội dung này hoàn toàn mới, khác biệt với các tỉnh, thành trong cả nước. Nội dung “Đăng ký, lưu giữ luận văn - luận án (LVLA) sau đại học trên địa bàn tỉnh, được tham mưu theo sự chỉ đạo của Lãnh đạo UBND tỉnh nhằm phát huy vai trò của Trung tâm trong công tác phổ biến kiến thức KH&CN, kết quả các đề tài, dự án nghiên cứu đã được nghiệm thu đến đông đảo doanh nghiệp, đơn vị và nhân dân; xây dựng ngân hàng dữ liệu về kết quả nghiên cứu, ứng dụng KH&CN, trong đó kết hợp thu thập các đề tài, luận án nghiên cứu sau đại học có liên quan đến Bình Dương để phục vụ công tác thẩm định và tìm hiểu, nghiên cứu của cán bộ, nhân dân trên địa bàn tỉnh.
Đối tượng “Đăng ký, lưu giữ LVLA sau đại học” là các cán bộ, công chức, viên chức (CBCCVC) được cấp có thẩm quyền cử đi đào tạo sau đại học hoặc được hưởng chế độ khuyến khích tự đào tạo từ ngân sách nhà nước. Sau khi đăng ký, lưu giữ, CBCCVC sẽ được hưởng các chế độ theo Quy định về chính sách thu hút, chế độ hỗ trợ đào tạo và phát triển nguồn nhân lực của tỉnh, cụ thể là Quyết định số 74/2011/QĐ-UBND ngày 21/12/2011 của UBND tỉnh (Quyết định số 74).
Thực tế, CBCCVC sau khi hoàn thành chương trình sau đại học sẽ thực hiện các thủ tục theo quy định tại Quyết định số 74 nộp về bộ phận hành chính kế toán của đơn vị để quyết toán và hưởng chế độ theo quy định. Tuy nhiên, đến ngày 21/12/2015 Quyết định số 54 được ban hành, thực hiện đúng theo quy định này chỉ có Trường Đại học Thủ Dầu Một và các đơn vị thuộc Sở Giao dục và Đào tạo quản lý, đa số cơ quan, đơn vị còn lại trên địa bàn tỉnh không cập nhật quy định, chỉ thực hiện theo Quyết định số 74, có nghĩa là CBCCVC ở các cơ quan, đơn vị này thiếu một điều kiện được quy định trong Quyết định số 54 khi hưởng các chế độ sau đại học.
Sau nhiều phương án nỗ lực tuyên truyền của Trung tâm, trong 3 năm 2016 - 2018, số lượng nhiệm vụ KH&CN đăng ký, lưu giữ tại Trung tâm là 122 kết quả nhiệm vụ KH&CN thuộc 6 lĩnh vực khác nhau như: Khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật và công nghệ, khoa học xã hội, khoa học nhân văn, khoa học nông nghiệp và khoa học Y dược; số lượng kết quả thực hiện LVLA đăng ký lưu giữ tại Trung tâm là 120 LVLA (trong đó có 01 luận án tiến sĩ), tác giả của các LVLA sau đại học chủ yếu đến từ các trường thuộc Sở Giáo dục và Đào tạo quản lý, Trường Đại học Thủ Dầu Một và Sở KH&CN.
Đặc biệt, ngày 31/7/2019 Hội đồng nhân dân tỉnh Bình Dương đã ban hành Nghị quyết số 05/2019/NQ-HĐND quy định về chính sách thu hút, chế độ hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tỉnh Bình Dương. Trong Nghị quyết, quy định rõ điều kiện CBCCVC được hưởng các chế độ sau đại học phải đăng ký, lưu giữ kết quả LVLA sau đại học tại Trung, Giấy chứng nhận đăng ký lưu giữ LVLA sau đại học là một trong những điều kiện hưởng các chế độ sau đại học của tỉnh.
Sau khi Nghị quyết số 05 được ban hành, số lượng đăng ký lưu giữ kết quả LVLA sau đại học tăng lên rõ rệt. Từ đầu năm 2020 đến nay, đã có 83 kết quả đăng ký, lưu giữ LVLA thuộc các ngành: công nghệ sinh học, công nghệ thực phẩm, triết học, quản lý giáo dục, hệ thống thông tin, khoa học máy tính, kinh tế nông nghiệp, khoa học cây trồng, kỹ thuật điện tử, luật học… Trong đó, có 03 luận án tiến sĩ được đăng ký tại Trung tâm.
Kết quả thực hiện nhiệm vụ KH&CN, LVLA sau đại học đăng ký, lưu giữ tại Trung tâm được đưa vào cơ sở dữ liệu phục vụ cho việc tra cứu triển khai các nghiên cứu đi sau, tránh trùng lặp các nhiệm vụ KH&CN đã và đang được triển khai nghiên cứu; tránh lãng phí thời gian, chi phí, nhân lực khi triển khai các nhiệm vụ trùng lặp; chia sẻ thông tin nhiệm vụ KH&CN, LVLA sau đại học kịp thời và có hệ thống…; được đề xuất nhân rộng và ứng dụng kết quả vào thực tiễn theo định hướng phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Bình Dương nếu phù hợp; và là một trong những căn cứ để phân chia lợi nhuận khi sử dụng, chuyển giao quyền sử dụng, chuyển nhượng, góp vốn bằng kết quả thực hiện nhiệm vụ KH&CN, LVLA sau đại học.
Đồng thời, đăng ký, lưu giữ nhiệm vụ KH&CN, LVLA sau đại học cũng góp phần minh bạch hóa việc tài trợ công cho hoạt động nghiên cứu triển khai cũng như kết quả của hoạt động này, đồng thời chấm dứt tình trạng “đạo văn” trong nghiên cứu khoa học hoặc cho phép thực hiện những nhiệm vụ không có ý nghĩa lý luận và thực tiễn chủ yếu là để tạo công ăn việc làm, cải thiện đời sống cho cán bộ nghiên cứu, qua đó sẽ góp phần quan trọng để nâng cao chất lượng hoạt động nghiên cứu và phát triển và tăng hiệu quả sử dụng ngân sách đầu tư cho KH&CN.
Khi lưu giữ kết quả hiện nhiệm vụ KH&CN, LVLA sau đại học, Trung tâm chỉ được phép công bố thông tin tổng quan theo quy định, nếu cá nhân, tổ chức có nhu cầu đọc toàn văn sẽ được Trung tâm kết nối với tác giả của nhiệm vụ KH&CN, LVLA sau đại học đó để đảm quyền tác giả cho các kết quả nghiên cứu.
Thủ tục đăng ký, lưu giữ nhiệm vụ KH&CN, LVLA sau đại học đã được Trung tâm thực hiện theo Nghị định số 61 của Chính phủ về thực hiện cơ chế một cửa, một cửa liên thông trong giải quyết thủ tục hành chính(TTHC); Quyết định số 2346/QĐ-UBND ngày 18/8/2020 của Chủ tịch UBND tỉnh; và Quyết định số 2892 ngày 30/9/2020 của Sở KH&CN về việc công bố thủ tục hành chính sửa đổi/bổ sung thuộc thẩm quyền giải quyết của Sở KH&CN tỉnh Bình Dương, số TTHC thuộc thẩm quyền giải quyết của Trung tâm là 06 TTHC (trong đó có 03 TTHC đặc thù) thuộc lĩnh vực hoạt động KH&CN và được đăng tải trên Cổng dịch vụ công của tỉnh (https://dichvucong.binhduong.gov.vn/) và Cổng Dịch vụ công Quốc gia (https://dichvucong.gov.vn/). Đồng thời, Để nhanh chóng hoàn thiện Chính phủ điện tử, hướng đến Chính phủ số, theo Quyết định số 2431/QĐ-UBND ngày 22/8/2019 của UBND tỉnh, đến nay Trung tâm đã phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông triển khai 04/06 TTHC tiếp nhận thủ tục hành chính trên môi trường điện tử (03 TTHC mức độ 3 và 01 TTHC mức độ 4) thông qua Cổng Dịch vụ công của tỉnh.
Có thể nói, ngoài việc thực hiện thu thập, đăng ký, lưu giữ nhiệm vụ KH&CN, LVLA sau đại học theo Quyết định số 54 được triển khai trên địa bàn tỉnh để xây dựng cơ sở dữ liệu số, thì việc đăng ký lưu giữ LVLA sau đại học được đưa vào Nghị quyết số 05, đã góp phần quan trọng trong việc xây dựng cơ sở dữ liệu LVLA sau đại học trên địa bàn tỉnh Bình Dương bước đầu hình thành được cơ sở dữ liệu về KH&CN, hướng đến phục vụ cho việc chuyển đổi số trong lĩnh vực KH&CN, phát triển nền kinh tế số, tạo động lực phát triển đổi mới sáng tạo trên địa bàn tỉnh.
Định hướng phát triển cơ sở dữ liệu về KH&CN
Theo Thông tư số 10/2017/TT-BKHCN ngày 28/6/2017 của Bộ KH&CN quy định về xây dựng, quản lý, khai thác, sử dụng, quy trì và phát triển Cơ sở dữ liệu (CSDL) quốc gia về KH&CN. Trong đó quy định CSDL quốc gia về KH&CN bao gồm các CSDL thành phần: (1) CSDL về Tổ chức KH&CN; (2) CSDL về Cán bộ nghiên cứu và phát triển công nghệ; (3) CSDL về Nhiệm vụ KH&CN; (4) CSDL về Công bố khoa học và chỉ số trích dẫn khoa học; (5) CSDL Thống kê KH&CN; (6) CSDL Công nghệ, công nghệ cao, chuyển giao công nghệ; (6) CSDL Thông tin về KH&CN trong khu vực và trên thế giới; (7) CSDL Doanh nghiệp KH&CN; (8) CSDL Thông tin về sở hữu trí tuệ và (9) CSDL tiêu chuẩn đo lường chất lượng.
Căn cứ vào CSDL thành phần quy định trong CSDL quốc gia về KH&CN, tỉnh Bình Dương đang từng bước hoàn thiện CSDL về nhiệm vụ KH&CN, CSDL Thống kê KH&CN, cập nhật thông tin nhiệm vụ KH&CN của tỉnh vào CSDL quốc gia theo quy định. Trong thời gian tới, Trung tâm sẽ nghiên cứu tham mưu thực hiện xây dựng các CSDL thành phần thuộc địa phương quản lý và tích hợp vào CSDL quốc gia, CSDL hệ tri thức Việt số hóa theo quy định. Cụ thể như: CSDL về nhân lực KH&CN; CSDL Công nghệ, công nghệ cao, chuyển giao công nghệ; CSDL đổi mới sáng tạo, CSDL tiêu chuẩn đo lường chất lượng; CSDL về an toàn bức xạ và hạt nhân ở địa phương… xã hơn nữa là hình thành một Cơ sở tri thức về KH&CN của địa phương.
Việc từng bước xây dựng CSDL về KH&CN tại địa phương sẽ giúp ngành KH&CN tối ưu hóa quá trình quản lý nhà nước về KH&CN trên địa bàn. Hình thành nền tảng dữ liệu KH&CN trực tuyến của địa phương, tạo động lực cho sự phát triển kinh tế và khoa học thông qua sự thuận tiện hơn khi tiếp cận các thông tin chia sẻ từ nhiều kho dữ liệu khác nhau trên môi trường số.